Wszelkie prawa zastrzeżone.
Śmierć przedsiębiorcy budowlanego nie kończy automatycznie bytności jego firmy, ale otwiera nowy – często złożony – etap związany z sukcesją i obowiązkami podatkowymi. Dziedziczenie firmy, w tym jej majątku, zapasów oraz zobowiązań, niesie ze sobą wiele konsekwencji zarówno prawnych, jak i finansowych. Zabezpiecz sukcesję przedsiębiorstwa budowlanego – brak odpowiedniego zaplanowania obciąży podatkowo Twoich spadkobierców. W niniejszym artykule przedstawiamy najważniejsze aspekty sukcesji przedsiębiorstwa budowlanego, ze szczególnym uwzględnieniem zapasów oraz kosztów uzyskania przychodu.
Dziedziczenie firmy to proces prawny i organizacyjny, który umożliwia kontynuację prowadzenia działalności gospodarczej po śmierci właściciela. W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej – a więc typowej formy prowadzenia biznesu w branży budowlanej – mówimy o sukcesji przedsiębiorstwa osoby fizycznej, wpisanego do CEIDG.
W skład spadku wchodzi cały majątek firmy, w tym sprzęt, materiały budowlane, nieruchomości, wierzytelności oraz zobowiązania, ale również niematerialne składniki przedsiębiorstwa, jak know-how czy baza kontrahentów. Dziedziczenie działalności wymaga więc nie tylko formalnego stwierdzenia nabycia spadku, ale także zaplanowania, kto i w jakiej formie przejmie przedsiębiorstwo oraz czy będzie kontynuować działalność gospodarczą.
Ustanowienie zarządu sukcesyjnego to instytucja wprowadzona w celu zachowania ciągłości działalności gospodarczej po śmierci przedsiębiorcy. Zarząd sukcesyjny może być ustanowiony jeszcze za życia właściciela lub – najpóźniej – w ciągu dwóch miesięcy od jego śmierci, w szczególności przez małżonka lub spadkobiercę ustawowego albo testamentowego, którzy przyjęli spadek.
Zarządca sukcesyjny prowadzi przedsiębiorstwo zmarłego, posługując się numerem NIP i REGON firmy, realizując zawarte wcześniej umowy, zatrudniając pracowników oraz regulując zobowiązania podatkowe. Ma on również prawo do kontynuowania działalności w zakresie VAT i podatku dochodowego. Zarząd sukcesyjny trwa maksymalnie dwa lata (w wyjątkowych przypadkach możliwe jest przedłużenie przez sąd do pięciu lat), a jego brak może skutkować wyrejestrowaniem przedsiębiorstwa i utratą źródła dochodów przez rodzinę zmarłego przedsiębiorcy.
Branża budowlana charakteryzuje się specyficznym majątkiem operacyjnym – są to głównie środki trwałe (maszyny, sprzęt), materiały budowlane oraz inwestycje w toku. Przedsiębiorca często realizuje wieloetapowe projekty z rozliczeniami na podstawie umów o roboty budowlane. Śmierć właściciela firmy w toku realizacji kontraktu generuje ryzyko niedokończenia inwestycji, roszczeń kontrahentów oraz podatkowych konsekwencji z tytułu rozliczeń projektów.
Dzięki zarządowi sukcesyjnemu możliwe jest przejęcie bieżących zobowiązań i kontynuowanie inwestycji bez konieczności rozwiązania umów. Jednak jeśli zarząd nie zostanie ustanowiony, należy liczyć się z rozwiązaniem kontraktów i ryzykiem finansowym dla spadkobierców. Dlatego właśnie tak istotne jest przygotowanie struktury sukcesyjnej jeszcze za życia przedsiębiorcy.
Zapasami w rozumieniu podatkowym i bilansowym są materiały budowlane, półprodukty, wyroby gotowe i towary, które są przeznaczone do wykorzystania w toku wykonywania usług lub do sprzedaży. W branży budowlanej zapasy mogą obejmować m.in. cement, stal, cegły, farby, izolacje, a także prefabrykaty.
Co do zasady, w momencie śmierci przedsiębiorcy zapasy stają się częścią masy spadkowej i mogą podlegać wycenie. Choć nie istnieje formalny obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji, to w praktyce często się ją sporządza w celu ustalenia wartości przedsiębiorstwa, co może mieć znaczenie m.in. dla podatku od spadków i darowizn oraz ewentualnego kontynuowania działalności przez zarządcę sukcesyjnego lub nowego właściciela firmy.
Dziedziczenie zapasów w ramach sukcesji przedsiębiorstwa nie skutkuje automatycznym uznaniem ich za koszt uzyskania przychodu. W przypadku kontynuacji działalności gospodarczej przez małżonka zmarłego przedsiębiorcy lub spadkobiercę, towary handlowe odziedziczone po zmarłym nie stanowią u niego kosztu podatkowego wprost – nie wpisuje się ich bowiem jako koszt w PKPiR. Co ważne, wartość tych towarów – jako nabytych nieodpłatnie – nie może być rozpoznana jako koszt uzyskania przychodu.
W przypadku, gdy działalność nie zostaje wznowiona i zapasy nie są wprowadzone do działalności gospodarczej, mogą one podlegać opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn (w zależności od relacji spadkobiercy do spadkodawcy i przysługujących zwolnień).
Warto także uwzględnić praktyczne aspekty zarządzania zapasami po śmierci przedsiębiorcy, takie jak koszty magazynowania, zabezpieczenia czy utylizacji – które mogą stać się kosztami podatkowymi wyłącznie wtedy, gdy zostaną poniesione w ramach kontynuowanej działalności i są celowe. Wszystkie te elementy powinny zostać uwzględnione na etapie planowania sukcesji.
Na etapie przejmowania działalności kluczowe jest również przemyślenie odpowiedniej formy kontynuacji – np. poprzez przeniesienie przedsiębiorstwa do nowej działalności jednoosobowej, spółki osobowej lub kapitałowej. Prawidłowe przejęcie składników majątkowych (w tym zapasów, środków trwałych, inwestycji w toku) może warunkować możliwość dalszego rozliczania poniesionych wcześniej wydatków jako kosztów uzyskania przychodów. W przeciwnym razie istnieje ryzyko trwałej utraty aktywa podatkowego – czyli braku możliwości podatkowego odzyskania poniesionych już nakładów.
Kwestie podatkowe i prawne związane z zapasami i kosztami ich uzyskania wymagają starannego przygotowania – najlepiej z udziałem profesjonalnego doradcy podatkowego.
ul. Szwedzka 22c lok. 192
03-420 Warszawa
ul. Ks. Jana Niedziałka 13 lok. 3/1
08-110 Siedlce